CTFga kirish: toʻliq qoʻllanma (boshlovchilar uchun chuqur va amaliy)

CTF (Capture The Flag) — kiberxavfsizlik boʻyicha raqobat turi boʻlib, qatnashchilar turli vazifalarni (masalan, web ekspluatatsiya, kriptografiya, forensika, reverse engineering, pwn, steganografiya va boshqalar) hal qilib, yashirin flag (maxfiy kod) topishadi. Quyida CTFga tayyorgarlik, kerakli koʻnikmalar, amaliy mashqlar, vositalar va o`quv rejasi haqida batafsil va amaliy yoʻriqnoma beraman.

---

1. Nima uchun CTF foydali?

• Amaliy tajriba: real dunyodagi zaifliklarni topish va ekspluatatsiya qilish orqali koʻnikma hosil boʻladi.

• Muammo yechish: analitik fikrlash va “reverse-engineering” qobiliyatlaringiz tez orada oshadi.

• Portfolio: yaxshi yechilgan CTF vazifalari sizni ish beruvchilarga koʻrsatish uchun ajoyib material.

• Jamoaviy ish: Team CTFlar jamoada ishlash, rollarni boʻlish va kommunikatsiya koʻnikmalarini rivojlantiradi.

---

2. Asosiy kategoriyalar va nima oʻrganish kerak

Web

• Nimaga eʼtibor: XSS, SQL Injection, CSRF, RCE (remote code execution), file upload zaifliklari, auth bypass.

• Oʻrganish manbalari: OWASP Top 10 tushunchalari, web server va HTTP protokoli, cookie/session mexanizmlari.

• Amaliy mashqlar: DVWA, bWAPP, WebGoat, TryHackMe web yoʻlakchalari.

Crypto (kriptografiya)

• Nimaga eʼtibor: xor, base64, RSA, AES, hashing, padding oracle, PRNG zaifliklari.

• Oʻrganish manbalari: asosiy kriptografiya tushunchalari (simmetrik/asimmetrik), modular arifmetika.

• Amaliy mashqlar: oddiy xor/shift vazifalarini yechish, RSA parametrlari bilan ishlash.

Forensics

• Nimaga eʼtibor: disk/ram tahlili, pcap/traffic tahlili, exif/metadata, fayl tizimi, steganografiya.

• Amaliy mashqlar: Wireshark bilan packet tahlil qilish, foremost yoki binwalk bilan fayl recovery, strings va volatility bilan RAM tahlili.

Reverse engineering / Binary exploitation (pwn)

• Nimaga eʼtibor: assembly tahlili, buffer overflow, format string, heap exploitation, ASLR/DEP bypass.

• Asboblar: GDB, radare2, IDA/ghidra, pwntools (Python).

• Amaliy mashqlar: simple buffer overflow C dasturlarini yozib, ekspluatatsiya qilish.

Steganography

• Nimaga eʼtibor: fayl ichidagi yashirin maʼlumotlarni topish — LSB, color plane, metadata, audio stego.

• Asboblar: stegsolve, zsteg, steghide, binwalk.

Recon & OSINT

• Nimaga eʼtibor: manbalarni qidirish, subdomain discovery, open-source intelligence, whois, Shodan.

• Asboblar: theHarvester, Amass, metasploit-ning baʼzi modulalari.

---

3. Texnik (practical) talablar — nimalar bilish kerak

1) Linux buyruqlari

Kamida quyidagilar bilan ishonchli ishlash:

• Fayllarni boshqarish: ls, cd, cp, mv, rm, cat, less, head, tail.

• Ruxsatlar va protsesslar: chmod, chown, ps, top, kill.

• Tarmoq: ifconfig/ip, netstat/ss, nc (netcat), ssh, scp, curl, wget.

• Foydali utilitalar: strings, file, grep, awk, sed, xxd, hexdump.

2) Python (yoki boshqa til)

• Nega: skript yozish (payload yaratish, avtomatlashtirish, decompression, base64/rsa manipulyatsiya).

• Asoslari: fayl I/O, bitwise operatsiyalar, paketlar (requests, pwntools, pycrypto/cryptography).

3) Networking

• TCP/UDP farqi, portlar, protokollar (HTTP, DNS, SMTP), paket strukturalari.

• Wireshark asoslari, pcap fayllarni tahlil qilish.

4) Binary/Assembly (kirish darajasi)

• x86/x86_64 assembly asoslari: registerlar, stack, calling conventionlar.

• GDB bilan debugging, dastur oqimini kuzatish.

---

4. Amaliy o‘quv rejasi (3 bosqichli — 0 dan oʻrta darajagacha)

Boshlangʻich (1-2 oy)

• Linux buyruqlarini kunlik mashq qiling. (har kuni 30–60 daqiqa)

• Python asoslarini oʻrganing: satrlar, fayl o‘qish, bit manipulyatsiya.

• TryHackMe‘dagi “Intro to CTF” va OverTheWire (Bandit) kabi boshlang‘ich darajadagi mashqlar.

• Har sessiyada kamida bitta yozuv (writeup) yozing — nima qilganingiz, buyruqlar va natijalar.

Oʻrta (2-4 oy)

• Web va Crypto kategoriyalarida o‘rganish: OWASP Top 10, oddiy SQLi va XSS ekspluatatsiyalari.

• CTF platformalarida oddiy vazifalarni yeching: picoCTF, Hack The Box (starting boxes), TryHackMe medium rooms.

• Reverse va pwnga kirish: GDB bilan basic buffer overflow misollari.

• GitHubdagi CTF writeuplarini oʻqing va kodlarini tahlil qiling.

Ilgʻor (4+ oy)

• Heap exploitation, ROP chain, kernel exploitation (oldindan mustahkam asos bilan).

• Real-world pentesting mashqlari va VM-larda targetlar qurollash.

• Jamoaviy CTFlarda qatnashish, vaqtli (jeopardy-style yoki attack-defense) eventlarda ishtirok.

---

5. Amaliy vositalar va ularni oʻrnatish

Local lab muhit (tavsiya)

• Host: Linux (Ubuntu/Debian) yoki WSL2 (Windows foydalanuvchilari uchun).

• Virtualizatsiya: VirtualBox yoki VMware Workstation + Snapshots.

• Oʻrnatiladigan VMlar: Kali Linux (tool-rich), yoki o'zingiz minimal distro.

• Isolated network (NAT yoki host-only) — xavfsizlik uchun.

Zarur dasturlar

• python3, pip, pwntools, requests

• gdb, radare2 yoki ghidra

• wireshark, tcpdump

• burpsuite (web testing uchun)

• sqlmap (oʻrgatuvchi vosita, lekin CTFda avtomat emas — o‘rganish uchun yaxshi)

• steghide, zsteg, binwalk, ExifTool

• john yoki hashcat (parol tahlili uchun)

---

6. Amaliy misollar va konkret buyruqlar

Fayl ichida matn izlash

strings suspect.bin | grep -i flag

Hex dump qilish

xxd -g 1 suspect.png | less

Base64 decode (terminalda)

echo "YmFzZTY0ZW5jb2RlZA==" | base64 -d

Oddiy netcat serverga ulanish

nc 10.10.10.5 1337

Wireshark bilan pcap fileni ko‘rish

wireshark capture.pcap
# yoki filtrlar:
tcp.port==80
http.request.method == "POST"

GDB bilan dastur ishga tushirish

gdb -q ./vulnerable_binary
(gdb) break main
(gdb) run
(gdb) disassemble main

---

7. Qanday qilib vazifani yechish strategiyasi (step-by-step)

1. Recon — faylni/servisni tahlil qiling: file, strings, binwalk, file natijasi.

2. Small experiments — xavfsiz muhitda kichik sinovlar qilib ko‘ring.

3. Automatlash — takrorlanadigan ishlar uchun skript yozing.

4. Document — har bir qadamni yozib boring (bu keyingi writeup uchun ham kerak bo‘ladi).

5. Ask & Research — agar biron steg yoki crypto usuli notanish bo‘lsa, writeuplar va forumlarni qidiring.

6. Submit flag — topilgan flag formatini tekshirib, to‘g‘ri joyga yuboring.

---

8. Resurslar (boshlangʻich → o‘rta)

• Platformalar: TryHackMe, Hack The Box, OverTheWire (Bandit), picoCTF, CTFtime (eventlar va jadval).

• Kitoblar va kurslar: “The Web Application Hacker’s Handbook”, “Practical Malware Analysis” (forensics), onlayn kurslar (Coursera/edX/YouTube).

• Asboblar dokumentatsiyasi: Burp Suite, Ghidra, pwntools docs.

• Writeup saytlar: GitHub qidiruv: ctf writeup <challenge name> — juda ko‘p misollar chiqadi.

• Jamoalar: Discord/Telegram CTF group’lari, local security meetuplar.

Eslatma: platformalarga roʻyxatdan oʻtishda va mashqlarni bajarishda har doim qonuniy va o‘rgatuvchi muhitdan foydalaning — haqiqiy tizimlarga ruxsatsiz hujum qilmaslik kerak.

---

9. Misol: bosqichma-bosqich oddiy web SQLi vazifasi

1. Vazifa: login sahifasida flagni ko‘rsatadigan sahifaga kirish lozim.

2. Recon: input maydoni username va password.

3. Test: username: ' OR '1'='1 va parolni bo‘sh qoldirish → tekshiruv.

4. Agar ishlasa: autentifikatsiya bypass qilinadi va flag sahifasiga oʻtiladi.

5. Agar ishlamasa: parametrlarga vaqt jadvali, error-based yoki boolean-based SQLi sinovlari.

6. Yechimni hujjatlashtirish: qaysi payload ishlagani, nima natija bergani, ekran suratlari.

---

10. Qanday tezroq oʻrganish: 10 ta amaliy maslahat

1. Daily practice — har kuni kamida 30–60 daqiqa real vazifalarda ishlang.

2. Writeup yozing — topgan yechimlaringizni yozib qoʻying.

3. Pair-programming — boshqalar bilan muammo yeching, learn-by-teaching samarali.

4. One tool at a time — hamma narsani bir vaqtning oʻzida oʻrganmang.

5. Catching patterns — ko‘p vazifa bir xil turdagi zaifliklarni takrorlaydi.

6. Version control — kod va skriptlaringizni Gitda saqlang.

7. Use VMs & snapshots — xatoliklardan tez qaytish uchun.

8. Keep notes — cheat-sheet: Linux buyrugʻlari, x86 registerlar, common payloads.

9. Participate in CTFs — real CTFlar eng yaxshi oʻqituvchilar.

10. Respect legality & ethics — har doim ruxsatli muhitlarda mashq qiling.

---

11. Qanday boshlash mumkin — 7 kunlik starter-reja

Kun 1: Linux buyruqlari va fayl tahlili (file, strings, xxd).
Kun 2: Python small scripts — faylni oʻqish, base64 decode, bitwise.
Kun 3: TryHackMe — intro to CTF room.
Kun 4: Web asoslari — HTTP soʻrovlar, curl, oddiy SQLi testing.
Kun 5: Forensics intro — Wireshark bilan packet tahlil.
Kun 6: Stego introduction — stegsolve, binwalk, exiftool.
Kun 7: PicoCTF yoki boshqa boshlangan vazifani yakunlash va writeup yozish.

---

12. Oxirgi soʻz

CTF — bu marra emas, balki doimiy oʻrganish yoʻli. Boshlangʻichda hamma hamma narsani bilmaydi — muhim jihat sabr-toqat, doimiy mashq va writeuplar orqali tajriba yigʻishdir. Har bir topilgan flag sizga yangi qobiliyat va bilim beradi. Jamoada ishlashni boshlang, kichik maqsadlar qoʻying va har bir vazifadan keyin nimani oʻrganganingizni yozib boring.